FAQ: Over grafische technieken
OVER GRAFISCHE TECHNIEKEN
Grafiek als techniek is al heel oud, maar als techniek voor kunstvorm kan Andy Warhol, die graag grote zeefdrukken maakte, worden beschouwd als de man die deze werkwijze in de jaren zestig populair heeft gemaakt. Kunstenaars als Corneille, Appel, Brood, maar ook Jan Cremer, Clemens Briels en Bram van Velde in Nederland, en Roy Lichtenstein, Robert Matta, Walasse Ting en zelfs Picasso en Salvador Dali hebben een omvangrijk oeuvre aan grafiek opgebouwd. Elke afdruk moet door de kunstenaar met de hand zijn gesigneerd. Dit laatste is een belangrijk aspect bij mijn aankoop van grafiek. Het voordeel van litho's en zeefdrukken is dat het werk tijdens het proces , in tegenstelling tot etsen, geen kwaliteit verliest. Nog steeds zijn er kunstenaars, met name etsers, die het drukken zelf verrichten. Voor litho's en zeefdrukken huren zij tegenwoordig echter meestal gespecialiseerde vakmensen in, die hun werken soms zelfs met de hand voor hen reproduceren, daarbij vaak begeleid door de kunstenaar zelf.
Grafiek als techniek is al heel oud, maar als techniek voor kunstvorm kan Andy Warhol, die graag grote zeefdrukken maakte, worden beschouwd als de man die deze werkwijze in de jaren zestig populair heeft gemaakt. Kunstenaars als Corneille, Appel, Brood, maar ook Jan Cremer, Clemens Briels en Bram van Velde in Nederland, en Roy Lichtenstein, Robert Matta, Walasse Ting en zelfs Picasso en Salvador Dali hebben een omvangrijk oeuvre aan grafiek opgebouwd. Elke afdruk moet door de kunstenaar met de hand zijn gesigneerd. Dit laatste is een belangrijk aspect bij mijn aankoop van grafiek. Het voordeel van litho's en zeefdrukken is dat het werk tijdens het proces , in tegenstelling tot etsen, geen kwaliteit verliest. Nog steeds zijn er kunstenaars, met name etsers, die het drukken zelf verrichten. Voor litho's en zeefdrukken huren zij tegenwoordig echter meestal gespecialiseerde vakmensen in, die hun werken soms zelfs met de hand voor hen reproduceren, daarbij vaak begeleid door de kunstenaar zelf.
WAT IS GRAFIEK?
Grafiek of prentkunst is de verzamelnaam voor producten die worden verkregen door op een plaat of platte vorm een voorstelling aan te brengen en deze af te drukken op een ander materiaal, meestal papier. Op deze wijze kan een reeks van identieke afbeeldingen geproduceerd worden. Voor het bewerken van de plaat kunnen verschillende druktechnieken worden gebruikt; o.a. hoogdruk, diepdruk en vlakdruk. Maar grafiek is meer. De grafische kunstvorm biedt ook de mogelijkheid om origineel werk van bekende kunstenaars betaalbaar te maken voor een breder publiek. Doordat grafiek in een oplage wordt gemaakt, kan het kunstwerk naar de mensen toe. Een schilderij van een beroemde kunstenaar komt heel misschien één keer in je leven bij je in de buurt of jij in de buurt van het kunstwerk. Moderne grafische kunst heeft een veel groter bereik, ook in financieel opzicht.
Grafiek of prentkunst is de verzamelnaam voor producten die worden verkregen door op een plaat of platte vorm een voorstelling aan te brengen en deze af te drukken op een ander materiaal, meestal papier. Op deze wijze kan een reeks van identieke afbeeldingen geproduceerd worden. Voor het bewerken van de plaat kunnen verschillende druktechnieken worden gebruikt; o.a. hoogdruk, diepdruk en vlakdruk. Maar grafiek is meer. De grafische kunstvorm biedt ook de mogelijkheid om origineel werk van bekende kunstenaars betaalbaar te maken voor een breder publiek. Doordat grafiek in een oplage wordt gemaakt, kan het kunstwerk naar de mensen toe. Een schilderij van een beroemde kunstenaar komt heel misschien één keer in je leven bij je in de buurt of jij in de buurt van het kunstwerk. Moderne grafische kunst heeft een veel groter bereik, ook in financieel opzicht.
Zo hangt jouw Cremer ook ergens in de VS en je Corneille ergens in Frankrijk of de Karel Appel bij jou thuis of anders wel in het Cobra museum.
DRUKTECHNIEKEN
Hoogdruk
Is een grafische werkwijze, waarbij de afdruk wordt verkregen met behulp van een drukvorm. waarin de elementen die tot het beeld behoren verhoogd liggen. Op het hoogliggende, vrijwel vlakke beeld, kan op eenvoudige wijze drukinkt worden aangebracht, zonder dat de dieper gelegen delen worden besmet. Als de ingeïnkte vorm onder druk op een nagenoeg vlak oppervlak wordt aangebracht dat de inkt kan opnemen, zal alleen het hoogliggende, ingeïnkte beeld ermee in aanraking komen en de afdruk maken.
Is een grafische werkwijze, waarbij de afdruk wordt verkregen met behulp van een drukvorm. waarin de elementen die tot het beeld behoren verhoogd liggen. Op het hoogliggende, vrijwel vlakke beeld, kan op eenvoudige wijze drukinkt worden aangebracht, zonder dat de dieper gelegen delen worden besmet. Als de ingeïnkte vorm onder druk op een nagenoeg vlak oppervlak wordt aangebracht dat de inkt kan opnemen, zal alleen het hoogliggende, ingeïnkte beeld ermee in aanraking komen en de afdruk maken.
Diepdruk
Is een grafische werkwijze, waarbij de afdruk wordt verkregen met behulp van een drukvorm, waarin de beeldvormende elementen verdiept zijn aangebracht. De drukinkt wordt in de verdiepte delen gebracht en het oppervlak inktvrij gemaakt. Als het papier daarna met grote kracht tegen de drukvorm wordt geperst zal het in aanraking komen met de inkt in de verdiepte delen en kan het inkt daaruit opnemen en meetrekken, zodat op het papier een afdruk ontstaat.
Is een grafische werkwijze, waarbij de afdruk wordt verkregen met behulp van een drukvorm, waarin de beeldvormende elementen verdiept zijn aangebracht. De drukinkt wordt in de verdiepte delen gebracht en het oppervlak inktvrij gemaakt. Als het papier daarna met grote kracht tegen de drukvorm wordt geperst zal het in aanraking komen met de inkt in de verdiepte delen en kan het inkt daaruit opnemen en meetrekken, zodat op het papier een afdruk ontstaat.
Vlakdruk
Is een grafische werkwijze, waarbij de afdruk wordt verkregen met behulp van een drukvorm, waarin drukkende en nietdrukkende elementen in één vlak liggen en zich onderscheiden door het aantrekken en afstoten van het drukmedium. Hoewel het niet is uitgesloten dat ook andere combinaties voor dit doel geschikt zijn maakt de bekende vlakdruk uitsluitend gebruik van het onderling afstoten van water en vet.
Is een grafische werkwijze, waarbij de afdruk wordt verkregen met behulp van een drukvorm, waarin drukkende en nietdrukkende elementen in één vlak liggen en zich onderscheiden door het aantrekken en afstoten van het drukmedium. Hoewel het niet is uitgesloten dat ook andere combinaties voor dit doel geschikt zijn maakt de bekende vlakdruk uitsluitend gebruik van het onderling afstoten van water en vet.
DE GRAFISCHE HOOFDVORMEN
Grafische technieken leiden tot de volgende kunstdruk methoden: ets, litho/steendruk en zeefdruk.
Van oorsprong werd het drukken door de kunstenaar zelf gedaan. Echter met het vervolmaken van het, in de reclamewereld, zeefdrukken aan het eind van de zestiger jaren, ontstonden er ongekende mogelijkheden voor de kunstenaars. Een aantal kunstenaars ontwikkelde zelf het zeefdrukken als nieuwe grafiektechniek. Een groot aantal echter, zoals Corneille, Karel Appel en Herman Brood, laten hun ontwerpen fotografisch, of zelfs met de hand aanbrengen op zeeframen, door hierin gespecialiseerde kunstzeefdrukkers. Dit laatste heeft hen de gelegenheid geboden om een groot grafiek oeuvre te produceren. Bekende zeefdrukkers zijn o.a. Hassel Art, Peter Wilms en Jacques Bouten.
Bij litho's en zeefdrukken loopt de kwaliteit van het afgedrukte werk niet terug.
Over oplage en nummering.
In theorie is het dus mogelijk om duizenden afdrukken van één origineel te produceren. Wil men de afdruk echter als origineel grafiek betitelen, dan dient aan een aantal voorwaarden voldaan te worden. Namelijk: elke afdruk moet door de kunstenaar met de hand zijn gesigneerd en de oplage mag in principe niet hoger zijn dan 500 stuks.
In theorie is het dus mogelijk om duizenden afdrukken van één origineel te produceren. Wil men de afdruk echter als origineel grafiek betitelen, dan dient aan een aantal voorwaarden voldaan te worden. Namelijk: elke afdruk moet door de kunstenaar met de hand zijn gesigneerd en de oplage mag in principe niet hoger zijn dan 500 stuks.
Een aantal legale trucs biedt de kunstenaar de mogelijkheid zijn oplage per grafiek toch iets op te schroeven. Zo mag hij een zogeheten 2e editie uitgeven. Deze 2e editie wordt meestal Romeins genummerd. Het aantal afdrukken van die editie mag echter niet hoger zijn dan de eerste oplage.
Bijzondere nummering.
Je kunt ook grafiek tegenkomen, al dan niet genummerd, met de volgende vermeldingen: E/A (epreuve d'artist), A/P (artist proof), H/C (hors commerce; niet voor de Verkoop) en PP (printers proof). De oplage per grafiek, voorzien van één van deze vermeldingen, mag doorgaans niet hoger zijn dan 30 stuks; gebruikelijk is 10 % van de genummerde oplage. In theorie is dit een kleine oplage voor de kunstenaar zelf en zou eigenlijk niet voor verkoop zijn bestemd. In de huidige praktijk wordt de aanduiding vooral gebruikt als bijzondere (markt)waarde van een oplage en als zodanig te koop aangeboden. Het heeft vooral een verzamelwaarde te vergelijken met de eerste druk van een boek.
Je kunt ook grafiek tegenkomen, al dan niet genummerd, met de volgende vermeldingen: E/A (epreuve d'artist), A/P (artist proof), H/C (hors commerce; niet voor de Verkoop) en PP (printers proof). De oplage per grafiek, voorzien van één van deze vermeldingen, mag doorgaans niet hoger zijn dan 30 stuks; gebruikelijk is 10 % van de genummerde oplage. In theorie is dit een kleine oplage voor de kunstenaar zelf en zou eigenlijk niet voor verkoop zijn bestemd. In de huidige praktijk wordt de aanduiding vooral gebruikt als bijzondere (markt)waarde van een oplage en als zodanig te koop aangeboden. Het heeft vooral een verzamelwaarde te vergelijken met de eerste druk van een boek.
Litho/Steendruk
Een via vlakdrukprocédé verkregen afdruk (meestal papier) van een op steen of metalen plaat aangebrachte afbeelding. Men tekent met lithografische inkt of met lithografisch krijt. Gebruikt men inkt, dan moet de steen glad gepolijst en met een weinig lijnolie vet gemaakt zijn. Gebruikt men krijt dan dient de steen gegreind (korrelig oppervlak) te zijn. Nadat de afbeelding is aangebracht, wordt de steen behandeld met verdund salpeterzuur en Arabische gom. De Arabische gom dringt in de poriën van de steen waar niet getekend is. Het salpeterzuur veroorzaakt een chemisch proces, waarbij het krijt wordt gefixeerd. Sponst men de steen af, dan blijven de niet getekende gedeelten vochtig en kan worden ingerold met drukinkt, waarbij de inkt alleen op de getekende gedeelten van de steen blijft staan. Met de geïnkte steen kan vervolgens een afdruk, de litho, verkregen worden. Voor een kleurenlitho worden twee stenen gebruikt. Eén voor de eigenlijke tekening en één voor de kleur. Voor elke kleur wordt een aparte kleurensteen gebruikt.
Een via vlakdrukprocédé verkregen afdruk (meestal papier) van een op steen of metalen plaat aangebrachte afbeelding. Men tekent met lithografische inkt of met lithografisch krijt. Gebruikt men inkt, dan moet de steen glad gepolijst en met een weinig lijnolie vet gemaakt zijn. Gebruikt men krijt dan dient de steen gegreind (korrelig oppervlak) te zijn. Nadat de afbeelding is aangebracht, wordt de steen behandeld met verdund salpeterzuur en Arabische gom. De Arabische gom dringt in de poriën van de steen waar niet getekend is. Het salpeterzuur veroorzaakt een chemisch proces, waarbij het krijt wordt gefixeerd. Sponst men de steen af, dan blijven de niet getekende gedeelten vochtig en kan worden ingerold met drukinkt, waarbij de inkt alleen op de getekende gedeelten van de steen blijft staan. Met de geïnkte steen kan vervolgens een afdruk, de litho, verkregen worden. Voor een kleurenlitho worden twee stenen gebruikt. Eén voor de eigenlijke tekening en één voor de kleur. Voor elke kleur wordt een aparte kleurensteen gebruikt.
Zeefdruk
Wordt bij de druktechnieken gerekend, hoewel een "druk uitoefenen" zoals bij hoog, diep en vlakdruk niet plaatsvindt. Eigenlijk is zeefdruk een verbeterde sjablonentechniek. De beelddrager bij de zeefdruk bestaat uit een raam waarop metaal, polyester of nylongaas is gespannen. Op het gaas wordt een sjabloon gehecht, dat op verschillende manieren kan worden verkregen, o.a. door snijden, fotochemische methoden, tekenen met de hand of andere combinaties hiervan. Met een rubberen strip (rakel) ter breedte van het sjabloon wordt een speciale inkt door de niet afgedekte gedeelten van het gaas op het materiaal overgebracht. Door middel van deze techniek kan het drukbeeld op zeer verschillende materialen worden toegepast.
Wordt bij de druktechnieken gerekend, hoewel een "druk uitoefenen" zoals bij hoog, diep en vlakdruk niet plaatsvindt. Eigenlijk is zeefdruk een verbeterde sjablonentechniek. De beelddrager bij de zeefdruk bestaat uit een raam waarop metaal, polyester of nylongaas is gespannen. Op het gaas wordt een sjabloon gehecht, dat op verschillende manieren kan worden verkregen, o.a. door snijden, fotochemische methoden, tekenen met de hand of andere combinaties hiervan. Met een rubberen strip (rakel) ter breedte van het sjabloon wordt een speciale inkt door de niet afgedekte gedeelten van het gaas op het materiaal overgebracht. Door middel van deze techniek kan het drukbeeld op zeer verschillende materialen worden toegepast.
Ets
Afdruk verkregen via diepdruktechniek. Ets is opgebouwd uit lijnen of toonprocédé waarbij de voorstelling is opgebouwd uit vlakken met verschillende toonwaarden. Na polijsten wordt op de plaat een zuurbestendige etsgrond aangebracht. De etsgrond wordt op de verwarmde plaat gesmolten en in een dunne laag gelijkmatig verdeeld of als vloeibare oplossing transparant aangebracht. De waslaag wordt met een kaarsvlam beroet, zodat het koper dat door het tekenen in de waslaag vrijkomt, goed zichtbaar is. Men kan direct in de grond tekenen met een stompe etsnaald, of via een overgebrachte tekening. De gradaties in licht en donker verkrijgt men door minder of dieper te bijten. Partijen die voldoende gebeten zijn, worden na een tussentijdse proefdruk afgedekt met transparante dekvernis. Na het in-inkten wordt de plaat schoongeveegd en afgedrukt. Van een koperplaat zijn ca. 50 goede en ca. 200 redelijk goede afdrukken te vervaardigen, van een zinken plaat ca 30 resp. ca. 120.
Afdruk verkregen via diepdruktechniek. Ets is opgebouwd uit lijnen of toonprocédé waarbij de voorstelling is opgebouwd uit vlakken met verschillende toonwaarden. Na polijsten wordt op de plaat een zuurbestendige etsgrond aangebracht. De etsgrond wordt op de verwarmde plaat gesmolten en in een dunne laag gelijkmatig verdeeld of als vloeibare oplossing transparant aangebracht. De waslaag wordt met een kaarsvlam beroet, zodat het koper dat door het tekenen in de waslaag vrijkomt, goed zichtbaar is. Men kan direct in de grond tekenen met een stompe etsnaald, of via een overgebrachte tekening. De gradaties in licht en donker verkrijgt men door minder of dieper te bijten. Partijen die voldoende gebeten zijn, worden na een tussentijdse proefdruk afgedekt met transparante dekvernis. Na het in-inkten wordt de plaat schoongeveegd en afgedrukt. Van een koperplaat zijn ca. 50 goede en ca. 200 redelijk goede afdrukken te vervaardigen, van een zinken plaat ca 30 resp. ca. 120.
Artglicee (of Gicleeprint)
Een giclee is een nieuwe druktechniek met behulp van een geavanceerde inkjetprinter. Zij wordt vooral gebruikt om reproducties van kunstwerken te maken. De term giclée is afgeleid van het Franse werkwoord "gicler", dat stralen of vernevelen betekent. In deze druktechniek wordt gebruikgemaakt van ononderbroken inktstralen die verschillende kleurlagen op het papier aanbrengen.
De hoogste kwaliteit kan worden verkregen door:
- Hoogwaardig papier,
- Een hoge kwaliteit inkt, op basis van echte pigmenten,
- Een piëzo-printkoptechnologie, waardoor de inkthoeveelheid en frequentie zeer nauwkeurig kunnen worden gedoseerd.
Met deze gepigmenteerde inkten kan een kleurechtheid worden verkregen van 100 jaar of meer volgens de laatste onderzoeken. Dan is het ook mogelijk deze techniek te gebruiken voor werk dat op een beeldscherm wordt ontworpen en waarvan enkel een digitaal origineel bestaat, de zogenaamde digitale kunst. Indien een digitaal werk niet in oplage maar slechts éénmaal wordt afgedrukt spreken we van een monogiclée. Als kunst-drukmethode is de Giclee voor de Nederlandse Fine-Art markt vrij nieuw. De techniek is speciaal ontwikkeld om te kunnen voldoen aan de kritische eisen van Fine Art collectors en kenners van museumkwaliteit limited editions. Het originele kunstwerk wordt digitaal opgenomen waarna via allerlei technische aanpassingen het digitaal bestand gereed komt voor de uiteindelijke druk. Het drukken van een giclee gebeurt met uiterste precisie, meestal via een rotatiedrum. Het drukken van een hoogwaardige kwaliteits-giclee op een formaat van A0 kan tot anderhalf uur duren. Er kan nooit meer dan één giclee tegelijk gedrukt worden.
Het eerste wat de kenner zal opvallen aan de giclee drukken is de praktisch rasterloze fijnheid, enorme beelddiepte, de zeer hoge scherpte en detaillering alsmede diepe kleuren met zachte overgangen. De giclee drukken hebben een fluweelzachte uitstraling. De term giclee is van Franse oorsprong en betekent "stralen' of "vernevelen", als aanduiding voor een techniek die gebruik maakt van ononderbroken inktstralen voor het aanbrengen van de verschillende kleurlagen. De giclees van Herman Brood zijn vaak een vergroting van het originele werk. Door dit "opblazen" van het originele werk ontkomt men er niet aan dat er aan kwaliteit wordt ingeboet.
Hoewel op de Nederlandse markt nog relatief onbekend is de giclee in de VS reeds algemeen geaccepteerd. Zelfs musea aldaar gaan steeds meer over tot het exposeren van giclee's om daarmee het originele werk te beschermen tegen invloeden van buitenaf.
De giclee's worden ook door de kunstenaar zelf gesigneerd en genummerd. Op Schiphol is ooit een tentoonstelling geweest van prachtige giclees van Middeleeuwse kunst, uiteraard niet handgesigneerd :-).